Een bijzondere ervaring is het om bij de BaAka pygmeeën op bezoek te gaan. Wij treffen ze in Bayanga, een dorpje in het zuid-westen van de Centraal Afrikaanse Republiek. Tegenwoordig leven ze dichterbij de beschaving en wonen ze het grootste deel van het jaar in het dorp. Wel trekken verschillende families nog regelmatig diep de bossen in om een paar dagen te jagen en medicinale planten te verzamelen. Wij kunnen met ze mee bij één van die verzameltochten.
De pygmeeën zijn één van de oudste jager en verzamelaar samenlevingen in Afrika. Het zijn trotse open mensen die graag hun cultuur en manier van leven laten zien aan buitenstaanders. Zodra ze de bossen intrekken om hun voedsel te verzamelen gaat het er nog steeds zo aan toe als in de tijd dat ze permanent in de jungle leefden. Een tijd die niet eens zo heel lang geleden was.
Op onszelf aangewezen
Vanuit Bayanga vertrekken we met twee pick-up landrovers de jungle in. Wij comfortabel voorin, achterin het bakkie een paar complete families. Twintig man in de laadbak? Geen probleem, het is hier de gewone gang van zaken. Dus wie zijn wij om er iets van te zeggen als er nog een moeder met haar kind op de rug gebonden op het randje van de laadklep gaat zitten.
Het is is een surreële situatie wanneer al snel na vertrek iedereen in de achterbak begint te zingen en te klappen, terwijl de chauffeur het geluid van de autoradio met zijn favoriete Phil Collins cd dan maar een paar tandjes hoger zet. Na zo’n anderhalf uur rijden stoppen we op een blijkbaar willekeurige plek in het bos. We volgen de pygmeeën het bos in terwijl de chauffeurs rechtsomkeert maken en terug naar het dorp rijden. Vanaf nu zijn we dus echt op onszelf aangewezen. Zo diep in de bossen is er natuurlijk geen telefoonbereik.
We lopen een klein uurtje tot er een geschikte plek wordt gevonden waar we het kamp kunnen opzetten. Al die tijd is het geen moment stil. De mannen luiden oerkreten en zingen de hele weg door. Het is bedoeld om de bosolifanten weg te jagen. Bij een onverwachte ontmoeting kunnen de dieren erg agressief reageren. Door ze te laten weten dat we eraan komen worden zulke ontmoetingen hopelijk vermeden. Dat er bosolifanten zijn blijkt wel degelijk uit de verschillende uitwerpselen die we onderweg tegenkomen.
De vrouwen verspillen geen tijd en beginnen meteen takken te zoeken om hutten voor vannacht te maken. De mannen maken een vuurtje en beginnen zich voor te bereiden op de jacht. Terwijl na een uurtje de eerste hutjes vorm beginnen te krijgen worden de netten verzameld en is het jachtseizoen geopend.
Met de pygmeeën op jacht
De BaAka pygmeeën jagen met netten die ze in een wijde boog uitzetten tussen de bomen. Als die staan maken ze een ruime ronde terugtrekking voor ze met de inmiddels bekende oerkreten terug lopen in de richting van de netten. Dieren tussen de BaAka en de opgestelde val krijgen de schrik van hun leven en rennen zo de netten in. De eerste ronde levert helaas niets op, maar bij de tweede poging is het raak.
Een kleine antilope raakt verstrikt in de netten en de pygmeeën duiken erop voor het een kans heeft zich los te maken. De antilope komt al snel aan zijn einde door een paar harde slagen op het hoofd met een stuk hout. Het is misschien wreed om te zien, maar het is hier wel de dagelijkse realiteit. De antilope heeft tot het laatste moment vrij door de bossen kunnen dwalen en de pygmeeën hebben weer eten.
De vrouwen beginnen ter plekke het dier in stukken te snijden. Niets gaat verloren en alles wordt netjes verpakt in grote bladeren van een boomsoort die overal om ons heen te vinden is.
Op de weg terug naar naar het kamp laten de vrouwen ons zien wat de verschillende planten zijn die ze hier verzamelen. Bepaalde holle lianen zijn gevuld met schoon drinkwater, bladeren van verschillende planten zijn goed voor infecties of bij hoofdpijn. De bast van bomen kan een abortus veroorzaken of heeft dezelfde werking als Viagra. Een andere lianen soort wordt gebuikt om super sterk touw van te maken. Het is verbazingwekkend om te zien dat bijna iedere boom of plantensoort wel ergens voor kan worden gebruikt.
Terug in het kamp verbazen we ons erover hoe er in een paar uur een compleet dorpje is ontstaan midden in het regenwoud. Alle hutjes zijn klaar en overal branden kookvuurtjes. Er zijn zelfs een paar bankjes voor ons gemaakt van bamboestokken.
De antilope gaat de kookpot in en wij kunnen even bijkomen van alle indrukken.
Traditionele ceremonies
Na het avondeten wordt het al snel donker en is het tijd voor een ceremonie vol dans en gezang. Het is een geheime ceremonie die al generaties lang wordt uitgevoerd om iedereen te beschermen voor het verblijf in het bos. Wij mogen dan ook niet filmen of fotograferen. Ook zijn zaklampen uit den boze en worden alle kampvuurtjes gedoofd voor de ceremonie begint. Het blijkt een soort samenspel te zijn tussen een geest die vanuit het bos ons iets toeroept, waarna de rest van de BaAka reageert met zang en dans. Een erg bijzondere ervaring die misschien wel extra intens is omdat we er niets van kunnen zien. Het is een bewolkte dag en het beetje licht dat de maan had kunnen voortbrengen had toch niet door het dichte bladerdak kunnen doordringen.
Na de ceremonie worden de kampvuurtjes weer opgestart, maar voor ons is het bedtijd. Na alle indrukken van deze dag zijn we toe aan slaap. Eén die lastig komt op de harde bosgrond. Een ongemak dat we graag voor lief nemen bij deze unieke levenservaring.
Foto’s: Maarten van de Biezen
